خراسان جنوبی

باسمه تعالی

موقعیت جغرافیایی

مساحت این استان ۹۵٬۳۸۵ کیلومتر مربع است که از این نظر هشتمین استان ایران است. این استان در شرق کشور قراردارد. استان خراسان جنوبی از شمال با خراسان رضوى، از شرق با کشور افغانستان، از جنوب شرقى با استان سیستان و بلوچستان، از جنوب غربى با استان کرمان و از غرب با استان یزد همسایه و هم مرز میباشد.

تقسیمات کشوری

استان خراسان جنوبی، دارای 11 شهرستان، ۲۰ بخش، ۴۹ دهستان و ۲۲ شهر است.

11شهرستان خراسان جنوبی عبارتند از: بیرجند، قاینات، سربیشه، نهبندان، زیرکوه، طبس، درمیان، سرایان، بشرویه، خوسف و فردوس.

از این میان، بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی میباشد.

جمعیت: بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت آن برابر با ۶۰۰٬۵۶۸ نفر می‌باشد و از این نظر ۲۷اُمین استان کشور است.

آب و هوا

استان خراسان جنوبى، در ناحیه‏اى خشک و گرم قرار دارد و بیش‏تر نواحى آن اقلیمى(آب و هوایی) خشک دارد و تنها نواحى کوهستانى آن از آب و هواى معتدل برخوردار است. استان خراسان جنوبی از نظر موقعیت طبیعى (ناهمواری) به دو قسمت «کوهستانی و مرتفع»‌ در شمال و شمال غرب و قسمت «پست و هموار» در دشت های مرکز و جنوب استان تقسیم می شود.

آب و هواى استان را مى‏توان به شرح زیرتقسیم بندى نمود: آب و هواى نیمه بیابانى معتدل، که مناطق شمالى و شمال شرقى استان و آب وهواى گرم و خشک بیابانى، که مناطق جنوب و غرب استان را در برمى‏گیرد. بیش‏ترین درجه حرارت استان در تابستان‏ها 40 درجه سانتى‏گراد بالاى صفر و کم‏ترین آن در زمستان‏ها 10 درجه زیر صفر است. متوسط بارندگى استان نیز در حدود 200 میلیمتر در سال است.

از آنجا که استان خراسان جنوبی در ناحیه آب و هوای بیابانی قرار گرفته است، رودخانه های موجود در این منطقه از نوع فصلی بوده و رودخانه دائمی وجود ندارد.

۹۵ درصد وسعت این استان را عرصه‌های طبیعی در بر می‌گیرد که از این میزان، ۷/۲۲ درصد بیابانی، ۳/۶۳ درصد مراتع بیابانی، ۲/۷ درصد مراتع خوب و متوسط و ۸/۶ درصد جنگلی است. ۸۸۰٬۳۳۴ هکتار از مساحت این استان، جزء کانون‌های بحرانی فرسایش بادی است که شهرستان قاینات با ۲۴۲٬۴۷۲ هکتار مساحت کانون‌های بحرانی، دارای بیشترین سطح و شهرستان سرایان با ۲۷٬۷۸۷ هکتار، دارای کمترین سطح کانون بحران فرسایش بادی است.

صنایع دستی

خراسان جنوبی دارای هنرمندان چیره دست وماهری میباشد که با ظرافت خاص آثار خارق العاده ای را خلق میکنند که شامل قلاب بافی، قالی بافی، سفالگری، رنگرزی، آهنگری، مسگری، حصیربافی، سبدبافی، نمدمالی، زیلوبافی ، پارچه بافی، نوغان داری، ریسندگی، گلیم بافی، جاجیم بافی ، زرگری، دباغی و سوزن‌دوزی میباشد.

رقص  وموسیقی محلی

در استان خراسان جنوبی از دایره، سرنا، دهل، نی و ... جهت نوازندگی استفاده میشود. موسیقی در منطقه خراسان جنوبی، از سابقه بسیار طولانی وقدیمی برخوردار است ورقص های محلی اصیل، چنشتی، چپ وراست، شیرچه، سه ضرب، چوب بازی و ... میباشد.

ویژگی موسیقی محلی در حرکات ریتمیک ونمایشی آن است .

کشاورزی

استان خراسان جنوبی رتبهٔ اول تولید محصولات باغی زرشک و عناب و رتبه دوم تولید زعفران و پنبه را در سطح ایران دارد. همچنین این استان، ششمین تولیدکنندهٔ انار در بین استان‌های ایران است و شهرستان فردوس پس از شهرستان‌های ساوه و نی‌ریز، سومین تولیدکنندهٔ انار در ایران است. پسته، بادام، سیب، گلابی، به، گیلاس، آلبالو، زردآلو، هلو، خرما، توت، شاتوت، گردو، انجیر و سنجد از دیگر محصولات باغی استان خراسان جنوبی است.

در بخش محصولات زراعی، این استان در تولید چغندرقند، رتبه هشتم کشور را داشته و همچنین گندم، جو، پنبه، حبوبات، محصولات جالیزی و گیاهان علوفه‌ای در این استان کشت می‌شوند.

در بخش دامپروری، پرورش مرغ گوشتی و تخم‌گذار، گاو شیری و گوشتی، گوسفند، بز و شتر به صورت سنتی و صنعتی انجام می‌پذیرد.

کوه ها

بلندترین قله های استان خراسان جنوبی به نام های «کمر سرخ» با ارتفاع ۲,۸۴۲ متر در شمال و «شاه کوه» با ارتفاع ۲,۷۳۷ متر در جنوب قرار گرفته است.

کوه های خراسان دنباله ارتفاعات البرز به سمت شرق است که به صورت قوس های موازی از «شاه کوه» آغاز شده و در جهت شمال غربی به سمت جنوب شرقی تا ارتفاعات «هندوکش افغانستان» امتداد می یابد.

 صنعت

کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولید ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل نقلیهٔ موتوری، محصولات فلزی، تجهیزات حمل و نقل، اکسید منیزیم، محصولات لاستیکی و پلاستیک، ماشین‌آلات و دستگاههای برقی، محصولات کانی غیرفلزی، کاغذ و محصولات کاغذی، ابزار پزشکی و اپتیکی، ساعت، رادیو و تلویزیون، فلزات اساسی، چوب و محصولات چوبی، منسوجات، مبلمان و صنایع غذایی و آشامیدنی در سطح استان و نیز در ۵ شهرک صنعتی در بیرجند، فردوس، قاین، نهبندان و سربیشه مشغول فعالیت می‌باشند.

معدن

این استان دارای پتانسیل بالایی در بخش معادن می‌باشد به طوری که دارای تنها ذخایر منیزیت ایران (شهرستان بیرجند و شهرستان سربیشه)، بزرگ‌ترین ذخیره و تنها معدن آزبست ایران (معدن حاجات نهبندان)  بوده و ذخایر و معادن مهم بنتونیت (شهرستان فردوس، سه قلعه)، گرانیت (بیرجند و سربیشه)، گل سفید (بیرجند) ، بازالت (شهرستان سربیشه) در خراسان جنوبی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. یکی دیگر از مهمترین معادن این استان، معدن مس قلعه زری واقع در جنوب غرب این استان (خوسف) است که به علت عیار طلای بالای آن در سطح جهان شناخته شده است.

معادن ولاستونیت، کائولن، تراورتن، فلدسپات، بوکسیت، مارن، گچ، آهک، دولومیت، مرمریت، خاک صنعتی، سنگ لاشه و توف از دیگر معادنی هستند که در این استان در حال بهره‌برداری هستند.

اقوام و زبان

این منطقه زیستگاه یکی از اقوام آریایی نژاد به نام «سارگات» بود. زبان و نژاد مردم سرزمين بزرگ خراسان، کمتر دچار آمیختگی و اختلاط شده است و دلیل آن، داشتن شرايط خاص آب و هوایی و اقلیمی است كه چندان مورد توجه و تاخت و تاز افراد بیگانه در طول تاريخ قرار نگرفته است. زبان رسمي و اصلي مردم استان، فارسي است. اين زبان در هر نقطه شهري و روستايي با لهجه خاص ومنسوب به همان محل بيان مي شود مثل لهجه بيرجندي، لهجه قايني، لهجه سراياني، لهجه نهبنـداني و غيره كه البته اين لهجه ها با تفاوت هايي در واژه ها، جمله بنـدي ها و تاكيـد بر روي هجاها همراه است.

موقعیت اجتماعی و اقتصادی

شرایط اقلیمی منحصر به فرد استان خراسان جنوبی باعث شده تا امکان تأمین درآمد مناسب و معقول باغداران استان در کاشت و تولید محصولاتی از قبیل عناب، زرشک، زعفران و سنجد شود.

سوغات

بخش کشاورزی : آلو بخارا، انار، زعفران، زرشک، عناب بیرجند، توت خشک

بخش دامداری : قره قروت، کشک

بخش صنایع دستی : انواع قلاب بافی ها، انواع محصول های حصیری، زیلو، پارچه های سوزن دوزی شده، قالی

جاذبه های گردشگري

آبشار چارده، آبگرم لوط، بند دره، بند عمرشاه، دره هاي ارتفاعات باقران، نيزارها و ماسه باديهاي كوير خو، آرامگاه ابن حسام خوسفي، ارگ كلاه فرنگي، باغها وعمارتهاي اكبريه، شوكت آباد، اميرآباد، رحيم آباد،  بافت تاريخي خور، قلعه فورک بيرجند، مدرسه شوكتيه، حسينيه نواب، مسجد جامع چهاردرخت، موزه مردم شناسی، موزه باستان شناسی، موزه شهدا، موزه مشاهیر و مفاخر ملی، موزه علوم و تاریخ طبیعی، موزه وقف،قلعه پایین شهر،مسجد هنوان. مسجد چهار درخت.

مشاهیر:

پروفسور محمدحسن گنجی ،پروفسور کاظم معتمدنژاد ،دکتر مسعود علی‌محمدی ،پروفسور مهدی بلالی مود ،غلامحسین یوسفی (ناقوس)، محسن پویان ،علی اشرف صبوحی(شاعر نامی) ،علامه سید محمد فرزان ،حکیم نزاری قهستانی ،استاد شهید مرتضی مطهری ،دکتر طوبی کاظمي ملّا عبدالعلی بیرجندی ،بديع الزمان سرّى ،پروفسور مهدي بلالي مود ،آیت الله شیخ محمد باقر بیرجندی ، سید غلامرضا سعیدی و ... .

چند عکس از خراسان جنوبی: